TÜRKİYE CUMHURİYETİ 102 YAŞINDA.. ”EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR”

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde 29 Ekim 1923’te ilan edilen Cumhuriyet, Türk milletinin tarih sahnesindeki en büyük bağımsızlık adımı oldu. “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesiyle şekillenen yeni yönetim biçimi, modern Türkiye’nin temellerini attı.

Cumhuriyet’e Giden Yolda Atatürk’ün Vizyonu

Anadolu’nun işgalden kurtarılmasının ardından, Türk milletinin kaderini değiştirecek yeni bir yönetim biçimi için hazırlıklar başlamıştı. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, henüz Kurtuluş Savaşı devam ederken, Erzurum Kongresi sırasında Mazhar Müfit Bey’e tarihi bir not düşmüştü: “Zaferden sonra hükümet şekli cumhuriyet olacaktır.” Ancak o dönemde ne yakın çevresi ne de toplum, cumhuriyet fikrine hazırdı. Bu nedenle Atatürk, bu düşüncesini bir süre “milli bir sır” olarak sakladı.

 

TBMM’nin Açılışıyla Egemenliğin Adı Kondu

23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) açılmasıyla, Türk milletinin tarihinde yeni bir dönem başladı. Artık halkın temsilcileri, ülkenin geleceğine doğrudan yön verecekti.
Atatürk, bu adımla birlikte “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” sözünü devlet yönetiminin merkezine yerleştirdi.

Kurtuluş Savaşı zaferle sonuçlanınca, yeni Türk devletinin uluslararası alanda tanınması 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması ile sağlandı. Lozan, bağımsızlığın hukuki belgesi, Cumhuriyet’in ise yol haritası oldu.

Ankara Başkent Oldu, Sıra Yeni Rejimin Adını Koymaya Geldi

Cumhuriyet öncesi süreçte devlet başkanlığı görevini TBMM Başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa yürütüyordu. İkinci Dönem Meclis’in açılmasından kısa süre sonra, 13 Ekim 1923’te Ankara’nın Türkiye’nin başkenti ilan edilmesiyle birlikte artık yeni devletin yönetim biçimi de netleşmeliydi. Ancak 27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası, hükümet krizini doğurdu. Bu kriz, Atatürk’ün uzun süredir zihninde şekillendirdiği cumhuriyet sisteminin ilanı için tarihi bir fırsat yarattı.

 

“Yarın Cumhuriyeti İlan Edeceğiz”

28 Ekim 1923 akşamı, Çankaya Köşkü’nde düzenlenen yemekte Atatürk, yakın arkadaşlarına dönerek şu sözleri söyledi: “Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.”

İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey gibi dönemin önemli isimleri bu fikri tereddütsüz destekledi. O gece Atatürk, İsmet İnönü ile birlikte, 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren yasa taslağını hazırladı. Tasarı, ertesi gün TBMM’de görüşüldü ve 29 Ekim 1923 saat 20.30’da yapılan oylamada, 158 milletvekilinin oybirliğiyle kabul edildi.
Meclis binasında yankılanan “Yaşasın Cumhuriyet!” sesleri, yeni bir dönemin başlangıcını müjdeliyordu.

Atatürk İlk Cumhurbaşkanı Seçildi

Cumhuriyet’in ilanının hemen ardından yapılan gizli oylamada, Gazi Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Atatürk, Meclis kürsüsünden yaptığı kısa ama anlam yüklü konuşmasını şu cümleyle tamamladı: “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır.” Bu söz, yalnızca o günün değil, yüzyılı aşan bir vizyonun simgesi haline geldi.

Yeni Yönetim Modeli: Parlamenter Sistem

Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte hükümet sistemi de yeniden şekillendi. Artık Cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan ise bakanları belirleyip Cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu düzenleme ile Meclis Hükümeti Sistemi sona erdi, yerine parlamenter sistem getirildi. İlk başbakanlık görevine İsmet İnönü atanırken, TBMM Başkanlığı’na Fethi Okyar seçildi.

 

Cumhuriyet’in İlanı Halk Tarafından Coşkuyla Kutlandı

29 Ekim gecesi ve ertesi gün, Ankara başta olmak üzere tüm yurtta halk sokaklara döküldü. Cumhuriyet coşkusu, fener alayları, top atışları ve milli marşlarla kutlandı. 26 Ekim 1924’te yayımlanan kararnameyle, 29 Ekim kutlamalarının her yıl resmî törenlerle yapılması kararlaştırıldı. 1925 yılında ise TBMM’de kabul edilen yasa ile 29 Ekim “Milli Bayram” ilan edildi.

 

Cumhuriyet: Çağdaşlaşma ve Demokrasi Yolunun Teminatı

Cumhuriyet’in ilanı, yalnızca bir yönetim değişikliği değil; Türk milletinin özgürlük, eşitlik ve çağdaşlık yolculuğunun miladı oldu. Atatürk’ün “En büyük eserim” dediği Cumhuriyet, yüz yılı aşkın süredir bu milletin bağımsızlık onurunu taşımaya devam ediyor.

Bugün, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, sadece bir tarih değil; her yıl yeniden doğan bir milletin “özgürlük yemini” olarak kutlanıyor.